Paarden en ezels spelen al duizenden jaren een essentiële rol in samenlevingen over de hele wereld. Terwijl paarden in veel westerse landen vooral worden geassocieerd met sport, recreatie en zelfontplooiing, vervullen werkpaarden en -ezels in ontwikkelingslanden juist een cruciale functie. Voor veel gezinnen kan het welzijn van hun ezel het verschil betekenen tussen armoede en bestaanszekerheid. Het correct herkennen van ziekte en pijn bij deze dieren is dan ook van groot belang, maar blijkt in de praktijk vaak een uitdaging te zijn.

Dr. Thijs van Loon en zijn collega's van de faculteit Diergeneeskunde richten zich al jaren op onderzoek naar pijnherkenning bij paarden en ezels. Met steun van Vrienden Diergeneeskunde en Stichting De Paardenkamp ontwikkelden zij de Equine Pain and Welfare App (EPWA), waarmee paardeneigenaren pijn bij hun dieren kunnen herkennen en het welzijn van hun dieren kunnen verbeteren. De app werd in 2018 gelanceerd voor de Europese en Amerikaanse markt en is inmiddels uitgebreid tot de Working Equids Pain and Welfare App (W-EPWA), waarmee het welzijn van werkdieren wereldwijd ondersteund kan worden.

In mei 2024 reisde het onderzoeksteam naar Egypte, waar ze onder andere dierenartsen van het Brooke Hospital trainden in het gebruik van de pijn app. Door deze training kunnen lokale zorgverleners het welzijn van werkpaarden en -ezels structureel verbeteren. Een van de mensen die nauw betrokken is bij het onderzoek naar pijnherkenning bij paarden en ezels, is Annelies Lap. Annelies Lap is masterstudent Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht en richt zich in haar thesis op de effectiviteit van trainingen voor pijnherkenning bij paarden en ezels. Om meer te weten te komen over de reis naar Egypte en haar drijfveren voor dit thema hebben we een uitgebreid interview met Annelies Lap gehouden. Ze vertelt over haar passie voor dieren, haar ervaringen in Egypte en het belang van haar werk voor zowel de dierenartsen als de dieren in het veld.

Lees in het 'Reisverslag W-EPWA 2024, een reis met impact' meer over de ervaringen van masterstudent Annelies en dr. Thijs van Loon in Egypte, samen met Brooke Hospital.

Hoe ben je bij Diergeneeskunde terechtgekomen? 

“Ik ben opgegroeid op een hobbyboerderij, dus ik had al van jongs af aan veel contact met dieren. Elke keer als de dierenarts bij ons op de boerderij langskwam, keek ik vol interesse toe. Die passie voor dieren zat er al vroeg in. Ik hielp graag mijn vader op het land en was veel bij de paarden te vinden. Al die ervaringen zorgden ervoor dat ik altijd al dierenarts wilde worden. Na de middelbare school besloot ik om me in te schrijven voor de opleiding Diergeneeskunde, maar helaas kwam ik niet door de loting. Toen ben ik eerst een hbo-opleiding gaan doen, gericht op Diermanagement. Tijdens die studie ben ik als assistent gestart op een kliniek voor paarden. Dat vond ik ontzettend leuk, en na mijn afstuderen ben ik daar ook blijven werken. Maar toch bleef ik mezelf bepaalde vragen stellen: Waarom doen we de behandeling op deze manier? Wat is precies de gedachte hierachter, en waar moet ik specifiek op letten? Ik merkte bij mezelf dat ik nog steeds de theorie erachter wilde leren. Uiteindelijk heb ik opnieuw geprobeerd om in te stromen bij Diergeneeskunde. In de tussentijd was er een nieuw systeem voor de loting, waarbij niet alleen het vwo-cijfer een rol speelde, maar ook kennis, klinisch redeneren en motivatie meewogen. Toen kwam ik eindelijk binnen.”

Hoe ben je bij het onderzoek naar pijnherkenning bij paarden en ezels terechtgekomen?

“Eigenlijk heel toevallig! Tijdens mijn studie liep ik bij verschillende afdelingen mee, waaronder Heelkunde. Op een dag reed ik met Morgan Lashley [Brooke Hospital for Animals Nederland] mee naar een revalidatiekliniek en vroeg ik haar naar haar werk. Morgan vertelde mij over haar werk bij Brooke Hospital en dat sprak mij enorm aan. Ik vertelde haar dat ik vroeger op televisie reclames van Brooke Hospital had gezien en dat ik altijd al de wens had om bij te mogen dragen aan ontwikkelingswerk. Kort na dat gesprek kwam Morgan met het idee voor een onderwerp voor mijn thesis: pijnherkenning bij paarden en ezels en het trainen van dierenartsen en assistenten in Egypte in het herkennen van deze pijnsignalen. Dit onderwerp sloot ook direct aan bij de bestaande trainingsplannen voor Brooke Hospital for Animals in Egypte. Toen viel alles mooi samen.”

Waar ligt de focus van de thesis?

“Mijn thesis gaat over pijnherkenning bij dieren, en vooral over het trainen van dierenartsen en assistenten om pijnsignalen bij paarden en ezels te herkennen. We hebben de hele training stap voor stap gevolgd. Zo hebben we voor aanvang van de training onderzocht hoe goed de dierenartsen en assistenten al in staat waren om pijn te herkennen. Dit hebben we na het geven van de training herhaald, om te zien of de pijnherkenning nauwkeuriger en consistenter was geworden. Het doel hiervan is om te meten hoe effectief de training is, en welke onderdelen nog lastig zijn. In Egypte hebben we de dierenartsen en assistenten ook getraind in het gebruik van de pijn app. Voor veel dierenartsen assistenten daar is lezen niet vanzelfsprekend, dus werkten we veel met visuele uitleg. Daarbij leg je uit hoe je bepaalde pijnsignalen kunt herkennen, waarbij je beeldmateriaal toont om het te verduidelijken. Bij mijn thesis ligt de focus op de effectiviteit van die trainingen.”

 
Wat viel je op tijdens het geven van de trainingen?

“Wat vooral opviel was dat men de gezichtsuitdrukkingen van de dieren, de 'facial expressions', moeilijk te herkennen vond. Zo kan het een pijnsignaal zijn wanneer de mondhoeken van een paard of ezel omhooggaan. Maar om dat echt goed te kunnen zien, heb je wel ervaring nodig. Ik vond dat in het begin ook lastig om te herkennen. Door het bekijken van veel beeldmateriaal word je daar steeds beter in. Daarbij viel het mij tijdens de trainingen op dat de interpretatie van pijnsignalen in Egypte soms ook anders is dan in Nederland. Hier in Nederland zouden we het naar achteren houden van de oren bijvoorbeeld zien als een teken van ongemak, maar in Egypte vinden ze dat vaak normaal bij ezels. Waarschijnlijk omdat het daar veel vaker zichtbaar is bij ezels dan in Nederland. Ik merkte ook dat zij nog niet van alle pijnsignalen op de hoogte zijn. Zo zagen zij gapen echt als een signaal van vermoeidheid, terwijl het in Nederland ook gezien wordt als een pijnsignaal, bijvoorbeeld bij darmklachten.”

Hoe gaan jullie binnen het onderzoek om met de verschillen tussen Egypte en Nederland?

“We hebben in ieder geval de bewustwording over deze verschillen meegenomen in het onderzoek. Daarbij kunnen we controleren of de referentiewaarden, voor dieren met of zonder pijn, die in de EPWA worden aangehouden, passend zijn bij de ezels en paarden in Egypte. Deze waarden helpen om te bepalen of er voldoende aanwijzingen zijn om van pijn te spreken. De huidige referentiewaarden zijn gebaseerd op paarden en ezels in Nederland, dus op welvarende Nederlandse paarden. Dit is niet direct vergelijkbaar met de paarden en ezels in Egypte. Daarom zijn we daar begonnen met het verzamelen van data om nieuwe referentiewaardes voor Egypte vast te stellen. Dit betekent niet dat bijvoorbeeld het naar achteren houden van de oren bij alle paarden ineens als ‘normaal’ wordt beschouwd, maar we moeten dit wel meenemen in de referentiewaarden. Het is belangrijk om rekening te houden met de lokale situatie in Egypte. Uiteindelijk zou een specifieke pijnschaal voor werkpaarden in Egypte een waardevolle oplossing kunnen bieden.”

Wat is volgens jou belangrijk aan dit onderzoek?

“De bewustwording onder dierenartsen en assistenten is heel belangrijk. In Egypte ligt de focus binnen de opleiding Diergeneeskunde vaak meer op vee of gezelschapsdieren, omdat dat economisch voordeliger is. Paarden worden daar vooral als werkdieren gezien, en er is daardoor weinig training in het herkennen van pijnsignalen bij hen. Toch zag ik dat de dierenartsen erg betrokken zijn en creatief omgaan met de middelen die ze hebben. Dankzij de training zijn ze nu actiever bezig met pijnherkenning en hebben ze meer handvatten om met dierenleed om te gaan. Ik merkte ook dat vooral jonge dierenartsen graag wilden leren en veel vragen stelden over hoe ze pijnsignalen beter konden herkennen. Dat vond ik zelf erg mooi om te mogen ervaren. De motivatie is daar echt aanwezig.”

Wat is jou vooral bijgebleven van de reis naar Egypte?

“De omstandigheden in Egypte maakten diep indruk op me. De dieren daar zijn vaak sterk vermagerd en hebben ernstige wonden, iets wat we in Nederland vrijwel nooit in deze mate tegenkomen. Ondanks deze moeilijke situatie zie je hoe gemotiveerd de eigenaren zijn om goed voor hun dieren te zorgen, terwijl ze tegelijkertijd ook moeten zorgen voor hun eigen overleving. Vaak hebben ze niet eens genoeg geld voor hun eigen voedsel, waardoor ze de afweging moeten maken of ze de tijd vrij kunnen maken om hun dieren naar de dierenarts te brengen. Dit was goed merkbaar en maakte veel indruk op me. Daarbij vond ik het bijzonder om te zien hoe de dierenartsen en eigenaren voortdurend letten op de dieren en kleine signalen of veranderingen opmerken. Wat me vooral raakte hierin, was de zorg en betrokkenheid die ze toonden, ondanks de moeilijke omstandigheden. Naast de waardevolle ervaringen die ik daar heb opgedaan, voel ik me vereerd dat ik onderdeel mocht zijn van de reis en het onderzoek. Van jongs af aan heb ik de wens om bij te dragen aan een betere wereld. Ik wil niet meewerken aan luxeproducten, maar aan iets dat echt noodzakelijk is. Dit onderzoek voelt voor mij dan ook als een echte noodzaak. Dat heb ik in Egypte ervaren, en ik ben dankbaar dat ik daar onderdeel van mocht zijn.”

"Wat me vooral raakte, was de zorg en betrokkenheid die ze toonden, ondanks de moeilijke omstandigheden"

Wat is de volgende stap binnen het onderzoek en voor jou?

"Op dit moment richt het onderzoek zich op het verzamelen van voldoende gegevens om de juiste referentiewaarden voor dieren in Egypte vast te stellen. De huidige normen zijn gebaseerd op Europese gegevens, maar subtiele verschillen zijn mogelijk. Door gebruik te maken van lokale data, kunnen we de waarden beter afstemmen, zodat de pijn app ook in Egypte optimaal functioneert. Daarbij is het voor nu vooral belangrijk dat ik de resultaten terugkoppel naar de dierenartsen en assistenten in Egypte. Daarna rond ik mijn thesis af en kan ik verder met mijn master. Als alles volgens plan verloopt, ben ik in juli 2025 klaar. Er staan dan alleen nog wat keuzevakken en een extern coschap op mijn planning. Wat daarna komt, blijft nog even open. Na zes jaar studie moet ik nu bijna gaan bedenken welke richting ik wil inslaan, en dat vind ik best een uitdaging. Misschien wil ik een korte stage in het buitenland doen, bijvoorbeeld voor drie maanden, of me aansluiten bij een ontwikkelingsproject waar ik iets kan bijdragen. Die mogelijkheden spreken me erg aan, vooral het idee om in het buitenland te werken en daar een verschil te maken. Zo kan ik mijn pad vervolgen met de hoop de wereld een beetje beter te maken — of er in ieder geval mijn steentje aan bij te dragen.” 
 

Hoe belangrijk is de steun van donateurs voor dit onderzoek?

“De steun van donateurs maakte het voor mij mogelijk om mee te gaan naar Egypte, data te verzamelen en de trainingen te geven aan de dierenartsen en hun assistenten. Zonder hen had dit onderzoek niet dezelfde impact gehad. Dankzij de donateurs kunnen ook de lokale dierenartsen en assistenten hun kennis blijven uitbreiden en deze weer delen met hun collega’s, zodat de kennis zich verder verspreidt. De bijdrage van de donateurs is dus echt van onschatbare waarde; zij maken heel veel mogelijk binnen dit onderzoek.” 

Achtergrond masterstudent Annelies Lap

Masterstudent Annelies Lap begon in 2018 met de studie Diergeneeskunde. Daarvoor behaalde ze al een diploma Diermanagement aan Hogeschool Van Hall Larenstein en volgde ze een opleiding tot paraveterinair. Van 2016 tot 2018 werkte ze als paraveterinair in een paardenkliniek, waar ze waardevolle praktijkervaring opdeed die haar goed voorbereidde op haar verdere studie. 

In de masterfase heeft Annelies zich toegelegd op paardengeneeskunde, met enkele uitstapjes naar Gezondheidszorg voor gezelschapsdieren. Tijdens een stage ontmoette ze per toeval Morgan Lashley van Brooke Hospital for Animals, die haar inspireerde om haar thesis te richten op pijnherkenning bij werkpaarden en -ezels in ontwikkelingslanden. Dit onderzoek richt zich op het trainen van dierenartsen in Egypte in het gebruik van de (W-)EPWA-app, waarmee pijnsignalen beter herkend kunnen worden om het welzijn van de dieren te verbeteren. 

Voor Annelies betekent dit onderzoek meer dan alleen een wetenschappelijke opdracht; het sluit aan bij haar wens om werk te doen dat echt een verschil maakt. Ze ziet het als een kans om bij te dragen aan het welzijn van dieren en indirect aan de levens van hun eigenaren, die vaak afhankelijk zijn van deze dieren voor hun dagelijks bestaan. Dankzij haar inzet en de steun van donateurs kan ze zo een positieve impact maken voor zowel de dierenartsen als de dieren die zij behandelen.

Foto's met dank aan Stichting Brooke Hospital for Animals Nederland

Dit project is mogelijk gemaakt dankzij de steun van de partners en donateurs. Wil jij ook bijdragen aan een gezondere toekomst en meer welzijn voor dieren? Iedere donatie telt! Doneer aan Vrienden Diergeneeskunde en maak samen met ons het verschil.